. - Muh.Den.-1

DENETİM İŞLEVİ VE MUHASEBE

Güvenilir Bilgi

İşletmelerde ve normal yaşamda açıklanan bilgi ve iddiaların doğruluk ve güvenirliklerinin saptanabilmesi için ayrıca bir inceleme yapılmasıdır.

Toplumun büyümesi, iktisadi yaşamın gelişip karmaşıklaşması güvenilir bilgi elde etmek gereksinimini daha da arttırmaktadır. Örneğin, bankadan borç isteyen bir işletmeye bu borcun verilip verilmemesi banka ile işletme arasında önceki yıllarda gerçekleşen ilişkilere, işletmenin finansal yapısına ve diğer etkenlere bağlıdır. Bankanın işletme tarafından hazırlanmış yalnız finansal bilgileri doğru varsayarak borç vermeyi kabul etmesi ve borçlu işletmenin borcunu geri ödeyememesi hem bankaya, hem de genel ekonomiye zarar verecektir. Banka ana para ve faiz gelir kaybına uğrarken, bu krediyi daha iyi kullanıp genel ekonomiye katkıda bulunabilecek bir başka işletme bu haktan mahrum kalmaktadır. Toplum gelişip karmaşıklaştıkça karar alıcıya sunulan bilgilerin güvenilir olma olasılığı azalmaktadır. Alıcı genelde kendisine sunulan bilgilerin kaynağına inerek inceleme imkanına sahip değildirler. Başkaları tarafından hazırlanan bilgilerin bilinçli ve bilinçsiz hatalarla yapılan yanlışlıkları da içerebileceği düşünülmelidir. Diğer yanda işletmenin büyümesi, faaliyetlerinin gelişmesi ile birlikte üçüncü kişilerle yapılan işlemlerin nitelikleri karmaşıklaşmakta, sayıları artmaktadır. Bu tür hataların ortaya çıkarılmaması ise hazırlanan bilgilerin güvenirliğini azaltmaktadır.

Tüm bu bilgilerin güvenilir olması, hata ve yanlışların önlenmesi amacı ile bir takım işlemlerin yapılması gerekir. İşte bu amaçla denetim yapmak zorunluluğu doğmaktadır.

Denetimin Tanımı

Denetim, iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddiaların önceden saptanmış ölçülere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçlarını ilgi duyanlara bildirmek amacıyla tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyen sistematik süreçtir.

Bu konu ile ilgili olarak şu özellikleri belirtebiliriz:

a-) Denetim ile ilgili tüm tanımlamalar denetimin süreç olduğunu belirtmektedir. Böylece denetimin dinamik bir faaliyet olduğunu söyleyebiliriz. Faaliyet içinde gerekli belge ve bilgilerin sağlanması, bunların işlenmesi ve değerlendirilmesi, değerlendirme sonuçlarına göre denetim görüşüne ulaşılması ve bu görüşün denetim raporu ile ilgili yerlere iletilmesi evrelerini içerir.

b-) İktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddialar denetçi, denetim faaliyetine başlarken denetlediği işletmenin finansal tabloları ve iktisadi faaliyetleri hakkında raporlar kendisine sunulur. Bu raporlar o işletme yönetiminin belirli bir döneme ait iktisadi faaliyetler hakkındaki bildirim ve iddialarını yansıtır. Denetçi gerekli incelemelerini yaparak işletme yönetiminin kendisine sunduğu bu raporlardaki iddiaların doğruluğunu ve güvenirliliğini araştırır.

c-) Önceden saptanmış ölçütler: Yönetimin iktisadi faaliyet ve olaylara ait iddia ve bildirimlerinin doğruluğunun araştırılması amacıyla karşılaştıkları standartlardır. Bu ölçütler yasama organlarınca konulmuş kurallar, yönetim tarafından saptanmış başarı ölçüleri, bütçeler, finansal muhasebe standartlarını düzenleyen organlar tarafından konmuş genel kabul gören muhasebe ilkeleridir.

d-) Uygunluk Derecesi: Yönetim tarafından ileri sürülen iddia ve bildirimlerin saptanmış ölçütlere ne derece uyum içinde olduğunu belirten bir ölçüttür.

e-) Tarafsızca kanıt toplama ve kanıtları değerlendirme.

f-) İlgi Duyanlar: İlgili çıkar gruplarını ve genel anlamda kamuyu ifade eder.

g-) Sonuçlarını Bildirme: İnceleme ile ilgili bulguların ve denetçi görüş ve yargısının açıklanması yazılı bir rapor ile olur. Denetçi bu raporunda yaptığı incelemelerin sonucuna dayanarak denetlenen işletmenin yönetimi tarafından sunulan finansal tabloların, işletmenin finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını gene kabul görmüş muhasebe ilkeleri ve düzenlilik açısından doğru ve dürüst bir şekilde, açıkça ve oldukça güvenilir bir biçimde yansıttığı konu hakkındaki görüşünü açıklar. Denetçi raporunda hiç bir zaman finansal raporların %100 ' lük bir doğruluğunu onaylamaz, ya da bu konuda açıkça bir güvence vermez.

Tarihsel Gelişimi

Denetimin tarihçesini tablo olarak şöyle özetleyebiliriz.

Zaman Dilimi	Denetim Yaklaşımı	Denetimin Amacı	İlgili Taraftar
Sanayi devrimi öncesi	100’lük bir inceleme	Yanıltmaların bulunması	Ort.ve işletmeye borç verenler
Sanayi devrimi 1900 yılları	%100’lük bir inceleme	Yanıltmaların bulunması	Ort.ve işletmeye borç verenler
1900-1930 arası	% 100’lük bir inceleme ve örneklemeye başvurma	Bilanço ve gelir tablosu doğruluğunu onaylama	Ortaklar, işletmeye borç verenler ve devlet
1930’dan bugüne kadar	Finansal verilerin örnekleme yoluyla incelenmesi	Finansal tabloların doğruluk ve dürüstlüğü hakkında bir görüş oluşturma	Ortaklar, işletmeye borç verenler, devlet, sendika, parlemento, tüketiciler ve diğer gruplar

Denetçi ve Türleri

Denetçi, deneti faaliyetlerini yürüten, mesleki bilgi ve deneyime sahip, bağımsız davranabilen ve yüksek ahlaki nitelikleri taşıyan uzman bir kişidir. Denetçiler genel olarak üç gruba ayrılır:

1-) Bağımsız Denetçiler: Müşterilerine profesyonel denetim hizmeti sunan ve tek başına çalışan uzman kişiler ile bir denetim işlemesinde görevli kişilerdir. Genelde finansal tabloların denetimi, uygunluk (şekil ) denetimi ve faaliyet denetimlerini yaparlar.

- Bu konuyu aşağıdaki şekilde tablo halinde gösterebiliriz.

Denetimin Türü	Bağlı Bulunan Ölçüt	Kullanma
Finansal tabloların denetimi	Genel Kabul Görmüş muhasebe ilkeleri	Ortaklar, kredi verenler, Resmi kurumlar ve devlet
Uygunluk denetimi	İlgili bağıt veya sözleşme	Bağıt ve sözleşme ile ilgili taraflar
Faaliyet denetimi	Yönetim tarafından hazırlanmış bütçeler ve/veya diğer başarı ölçütleri	Yönetim

Bağımsız denetçiler belirli bir sınavı geçip, bu faaliyeti yapma yetki ve fermanını kazanmış uzman kişilerdir.

2-) İç Denetçiler: Bir işletmede bu görevi üstlenmiş kişilerdir. İşletmede bu görevi yapan kişilerin oluşturdukları departmana İç Denetim Departmanı denir.

İç denetçiler genelde şu faaliyetleri yerine getirirler:

a-) Finansal kontrollerin, muhasebe kontrollerin ve diğer faaliyetlerle ilgili kontrollerin sıhhatini, yeterliliğini ve uygulanmasını dikkatle gözden geçirerek değerlemek ve uygun maliyeti etkin kontrol sistemlerini geliştirmek ve uygulamaktır.

b-) Faaliyetlerin ve işlemlerin belirlenmiş politikalara, planlara ve yönergelere uygunluğunu soruşturmak.

c-) İşletme varlıklarınn her türlü zararlara karşı korunmakta olduğunu araştırmak.

d-)Yönetimin düzenleyip sunduğu her türlü bilginin doğruluk ve güvenirliğini araştırmak.

f-) faaliyetlerle ilgili gerekli iyileştirme önlemlerini yönetime tavsiye etmek.

İç denetçilerin faaliyetlerini sürdürmede ve iç denetim raporunu düzenlemede tarafsız davranmaları beklenir. Tarafsızlığı ve bağımsızlığı sağlamak için raporların doğrudan yönetim kurallarına vermeleri ve ilişkilerinde yönetim kuruluna karşı muhatap ve sorumlu olmaları yoluna gidilir.

3-) Kamu Denetçileri: Kamusal örgütlere bağlı olarak çalışan denetçilerdir. Çeşitli devlet kurumları içinde kurulup örgütlenmiş olan bu denetim birimleri kamu ve özel işletmelerin yasalara, yönetmeliklere, devletin ekonomik politikasına ve kamu yararına bağlılık derecesini izler.

Denetimde Bağımsız Denetçinin Sorumlulukları

Denetçi, sorumluluğu mesleki standartlara uygun bir inceleme yapmak ve bulgularını raporlamaktır. Denetçinin işlevi finansal tabloların güvenirliğini pekiştirip açıklamak, bu raporların kredisini arttırmaktır.

Bu işlev çoğu kere denetim raporunu kullananlar tarafından yanlış anlaşılmaktadır. Çoğu kişi denetimin temel amacının kasti olmayan hataları, yolsuzlukları ve düzensizlikleri ortaya çıkarması gerektiğini zannetmektedir. Denetçinin esas sorumluluğu hiçbir zaman bu hata ve hilelerin bulunması şeklinde düşünülmemelidir. Diğer bazı kişiler ise finansal tablolar denetiminin yönetimin yasal olmayan davranışlarını bulup ortaya çıkarmak olduğunu düşünürler. Yasa dışı olayları saptama hukukun işidir ve denetçinin doğrudan doğruya bir hukuk uzmanı gibi davranması söz konusu değildir ve beklenemez. Yine bazı kişiler de denetçi raporunun denetlenen işletmenin finansal yapısının ve gelecekteki kazançlarının bir göstergesi ve bu konuda bir güvence olduğuna inanırlar. Oysaki sadece tabloların dürüstlüğü konusunda görüş bildirendir. Güvence veren kişi değildir.

Mali Tablolar ve İşletme Yönetimin Sorumluluğu

Denetçinin sorumluluğu yayınlanmış finansal tabloların dürüstlüğü hakkında bir yargıya varmak ve bunu açıklamaktır. Finansal tabloların hazırlanması ile ilgili sorumluluk yönetime aittir. Denetçi gerekli olunca finansal tabloların hazırlanmasında yardımcı olur.

Denetçinin Çalışma Grupları

Bir denetim anlaşmasında denetçi mesleki açıdan başlıca 3 grup ile ilişkisi vardır.

Yönetim: Buradaki yönetimden kasıt, işletmede çalışan memurlar, muhasebeciler ve kilit noktadaki görevlilerdir. Denetim sırasında karşılıklı olarak sürekli iletişim vardır. Bu nedenle ilişkinin karşılıklı güven ve saygıya dayalı olması gerekir.

Ortaklar: Ortaklar, işletmenin yönetimini emanet ittikleri kişilerin sorumluluklarını yerine getirip getirmediklerini kontrol bu işleve başvururlar. Bu nedenle denetçinin sorumluluğu raporu ile birinci dereceden ilgilenen ortaklara karşıdır.

Yönetim Kurulu: Yönetim kurulu büyük ölçüde işletmede görevli kişiler tarafından oluştuğu hallerde ilişkiler aynen yönetim ile olan ilişkiler gibidir. Eğer yönetim işletme dışındaki kişilerden oluşmakta ise yönetim kurulunun belirleyeceği bir denetçiler grubu yönetim kurulu ile denetçi arasında aracı olacaktır.

Muhasebe ve Denetim

Muhasebe ekonomik bir birime etki yapan olayların ve işlemlerin saptanmasını esas alır. Bu saptama yapıldıktan sonra kıymet hareketleri ölçülerek muhasebe kayıtlarına kayıtlanır, sınıflandırılır ve özetlenir. Bu sürecin sonunda da muhasebe raporları düzenlenerek ilgililere dağıtılır. Kısaca muhasebenin amacı geçerli finansal bilgileri karar alıcılara yarayacak bir biçimde düzenleyerek sunmaktır. Bu açıdan muhasebe niteliği olan bir süreçtir.

Finansal tabloları denetlemenin amacı, muhasebe sürecini gözden geçirmek, inceleyici bir gözle incelemek ve finansal tabloların dürüstlüğü hakkında bir yargıya ulaşmaktır. Denetim sırasında yeni bilgi yaratılmaz sadece varolanların doğruluğu incelenir.

Finansal tabloların hazırlanması ve denetimini şöyle şematize edilebilir.

Muhasebe	Denetim
Olayların ve işlemlerin analizi	Yönetimin hazırladığı tabloların elde edilmesi
Kıymet hareketleri ile ilgili bilgilerin muhasebe kayıtlarına aktarılması ve özetlenmesi	Bu tablolardaki bildirimler ile ilgili kanıt toplama ve bu kanıtları değerlendirme
Finansal bildirimlerde bulunulması	Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri açısından bildirimlerin dürüstlüğünün saptanması
Genel kabul kabul görmüş muhasebe ilkeleri ışığında finansal tabloların hazırlanması	Bulgularla ilgili bir denetim raporunun hzırlanması
Finansal tablolar ve denetim raporunun yıllık faaliyet raporu ile ortaklara sunulması	Denetim raporunun müşteriye takdim edilmesi

Denetim Türleri

Finansal tabloların denetimi, uygunluk denetimi, iç denetim faaliyet denetimi olmak üzere dört tür denetim faaliyeti vardır.

1-) Finansal Tabloların Denetimi: Denetim kapsamına giren finansal tablolar bilanço, gelir tablosu, dağıtılmayan karlar tablosu ve finansal durumunda değişmeler tablosudur.

Denetçi bu tabloları denetlerken bu tabloların değişik gruplarca değişik amaçlar için kullanılacağı hususunu göz önünde tutar. Her grup için ayrı denetimler yapılmaz. Genel amaçlı tek bir denetim yapılarak tüm grupların bilgisine sunulur.

2-) Uygunluk Denetimi: Yetkili bir üst makam tarafından saptanmış kurallara uyulup uyulmadığının araştırılmasıdır. Denetim etkinliğinin araştırılması için;

a-) Denetimi yürütecek denetçinin bu konularda yetenekli olması,

b-) İşletme içinde iyi bir belge, dosyalama sisteminin varolması,

c-) Uygunluk denetimi sonuçlarının raporlanmasının bir sisteme bağlanmış olması koşulları gerekir.

Uygunluk denetiminde ulaşılan sonuçlar geniş bir kitleye değil, işletme içindeki yetkili kişilere raporlanır ki bunlar da genelde tepe yöneticileridir. Bu tür denetim işletme içi denetçiler tarafından yürütülür.

3-) İç Denetim: Mali nitelikteki faaliyetlerin yanı sıra mali nitelikte olmayan faaliyetlerin gözden geçirerek değerlemenin yapıldığı denetimdir. İşletmedeki kontrollerin etkinliğinin ölçülmesi, değerlendirilmesi açısından önemlidir. İç denetçiler tarafından yapılır. Finansal tabloların bağımsız denetimi üçüncü kişilerce sunulan finansal bilgilerin dürüstlüğünü saptamaya yönelik iken; iç denetim faaliyetlerinin etkinliğini ve verimliliği ile ilgilenir. İç denetim aynı zamanda işletmede görevli kişilerin tutumu ve davranışlarını da dolaylı olarak denetler.

4-) Faaliyet Denetimi: İç denetimden daha kapsamlıdır. Faaliyet denetimi işletmenin örgütsel yapısını, iç kontrol sistemlerini, iş akışlarını ve yönetimin başarısını saptamaya yönelik geniş kapsamlı bir faaliyettir. Faaliyet denetimi işletmeninin organizasyonunun saptanmış hedef ve amaçlarına ulaşıp ulaşmadığını ölçmeye çalışır. İç denetim finansal nitelikli muhasebe konularının incelenmesi ile uğraşırken; faaliyet denetimi işletme politikası ve belirlenmiş stratejiler ışığında amaçlara ne derece ulaşılmış olduğunu, yöneticilerin kişisel başarılarının derecesini ve faaliyetlerle ilgili finansal nitelikli olmayan her türlü konuları araştırır.