Bağımsız Denetimin Yararları
Bağımsız denetimin uygulama hayatına sağladığı yararlar denetlenen işletmeler, iş hayatının diğer üyeleri ve kamu kuruluşları açısından üçlü bir sınıflama yapılabilir.
a)Denetlenen İşletmeye Sağlanan Yararlar:
1-) Bağımsız denetim finansal tabloların güvenirliğini arttırır.
2-) İşletme yönetimi ve işletmede çalışanlara sahtekarlık yapma eğilimlerinin kısıtlanmasına yardımcı olur.
3-) Denetlenmiş finansal tablolar resmi kurumlara sunulan rapor ve vergi beyannamelerine temel oluşturduklarından, bu bildirimlerin güvenirliği arttırılmış ve böylece devlet tarafından yapılabilecek bir vergi denetiminin yapılma olasılığını azaltmış olur.
4-) Denetlenmiş finansal tablolar kredi olanaklarının genişletilmesini sağlar.
5-) Bağımsız denetim denetlenen işletmeninin muhasebe kayıtlarındaki maddi hataları ortaya çıkarır ve bu sayede gelirlerin ve giderlerin doğru olarak gösterilmesine yardımcı olur.
6-) Bağımsız denetim holding kuruluşlarda işletme politikasına ve yöntemlerine tüm topluluk içinde uyulduğu konusunda bilgi ve güvence verir.
b-) İş Hayatının Diğer Üyelerine Sağlanan Yararlar:
1-) Denetlenmiş tablolar kredi veren kurumlara kredi verme ile ilgili kararlarında yardımcı olur.
2-) Denetlenmiş finansal tablolar hali hazır ve gelecekteki küçük tasarruf sahibi yatırımcılara yatırım kararlarında ışık tutar.
3-) Denetlenmiş finansal tablolar işverene ve işçi sendikalarına ücretlerin ve sosyal yardımların pazarlığında nesnel bilgiler sağlayarak yardımcı olur.
4-) Bir işyerinin satılması, alınması ya da başka bir iş yeri ile birleşmesi hallerinde alıcı ve satıcı taraflara güvenilir nesnel bilgiler sağlar.
5-) Denetlenmiş finansal tablolar işletme ile ilgili taraflara, özellikle işletme ile iş ilişkisi olan müşterilere, denetlenen işletmenin kârlılığı, faaliyetlerinin verimliliği ve finansal yapısının durumu hakkında güvenilir bilgiler sağlar.
c-) Kamu Kuruluşları Açısından Sağlanan Yararlar:
1-) Denetlenmiş finansal tablolara dayanılarak hazırlanmış vergi beyannamelerine ve mali raporlara olan güveninin artmasına yardımcı olur.
2-) Kamu yararına faaliyet gösteren kuruluşlara ait finansal tabloların bağımsız denetçilerce denetlenmiş olmaları halinde, resmi kuruluşların bu kurumlarda yapacakları denetim kapsamı daraltılır, özel ve ayrıntılı denetim faaliyetlerine girişilmesine gerek kalmaz.
3-) Denetlenmiş finansal tablolar borçluluk ve iflas hallerin de, vekâlet ve ortaklık sözleşmelerinin düzenlenmesinde adli mercilere bağımsız ve güvenilir bilgi sağlar.
GENEL KABUL GÖRMÜŞ DENETİM STANDARTLARI
Denetim sırasında denetçinin faaliyetlerinde yardımcı olan ilkelerdir. 1947 yılında Amerikan Sertifikalı Serbest Muhasebeciler Kurumu (A.I.C.P.A.) tarafından kabul edilen ve günümüze kadar çok az bir değişikliğe uğrayarak gelen standartlar "Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları" olarak toplanmışlardır. Bu standartlar kaliteli bir denetimin çerçevesini çizer. Genelde her denetçinin bu standartlara uyması zorunludur.
Türkiye'de ilk kez Sermaye Piyasası Kurulunun 16.06.1988 tarihinde yayınlanan tebliğler ile denetleme ilke ve kurallarını hukuki düzenleme olarak kabul edilmiştir. 01.06.1989 tarihinde 3568 sayılı yasanın kabul edilmesiyle birlik (TÜRMOB) kuruluncaya kadar oluşturulan Geçici Kurul tarafından yayınlanan Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik hükümlerinde denetim standartlarına yer verildiği görülmektedir.
Denetçi denetimi yapabilmek ve belli bir görüşe ulaşmak için işletme ile ilgili yeterince ve güvenilir bilgi toplamalı, belgeleri incelemeli, iş görenlerin çalışmalarını gözden geçirmeli vb. çalışmalarda bulunmalıdır. İşte tüm bu faaliyetlere denetim işlemleri denir.
A.I.C.P.A. tarafından kabul edilen genel kabul görmüş denetim standartları on standarttan oluşmakta ve üç gruba ayrılmaktadır.
a-) Genel Standartlar
b-) Çalışma Alanı Standartları
c-) Raporlama Standartları
a-)Genel Standartlar
Gerekli teknik eğitim ve yeteneğe sahip, bağımsız düşünebilen mesleki düzen ve titizlik gösterebilen kişi ve kişiler denetçi olmalıdır.
Bu gruba giren denetim standartları ise şunlardır:
- Mesleki eğitim ve yetkinlik standardı,
- Bağımsızlık standardı,
- Mesleğin gerektirdiği dikkatin gösterilmesi standardı.
b-)Çalışma Standartları
Denetimi yapılacak iş iyice kontrol edilmeli, planlama yapılmalı, eğer varsa iç kontrol sisteminin incelenmesi ve değerlendirilmesi yapılmalı, soruşturmalar, gözlemler vb. işlemler yapılmalıdır.
Bu gruba giren denetim standartları da şöyledir:
- Denetimi planlama ve gözetim standardı,
- İç kontrol sistemi hakkında bilgi edinme standardı,
- Yeterli ve güvenilir kanıt toplama standardı.
c-)Raporlama Standartları
Denetim raporu Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine uygun olmalı, geçmiş dönem raporlarının cari dönemde uygulanıp uygulanmadığına bakılmalı, mali tablo notlarının yeterince açıklayıcı olup olmadığına dikkat edilmelidir.
Raporlama standartları da dört başlık altında incelenebilir.
- Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygunluk standardı,
- Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinde değişmezlik standardı,
- Mali tablolardaki açıklamaların yeterliliği standardı,
- Görüş bildirme standardı.
DENETİM SÜRECİ VE PLANLAMA
Denetim Süreci
Muhasebe denetiminde finansal tablolara ilişkin bir görüş elde edebilmek için yeterli ve geçerli kanıt toplanması gerekir. Daha sonra denetçi finansal tablo kalemleri için özel denetim amaçlarını belirler ve böylece denetim için kanıt toplama süreci başlar.
Ancak kanıt toplamak denetim sürecini başlatmaz. Denetim süreci müşterinin seçimi ve işin kabul edilmesiyle başlar, denetim planlama ve çalışmaları ile devam eder, denetim raporunun yazılması ile sona erer.
Denetim süreci yukarıda belirtildiği gibi bazı aşamalara ayrılarak yapılır. Özetlersek; bu aşamalar beş başlık altında toplanır. Bunlar;
- Müşterinin seçimi ve işin kabul edilmesi,
- Denetim planlanması,
- İşlemlerin test edilmesi,
- Hesap kolonlarının test edilmesi,
- Denetimin tamamlanması ve denetim raporunun yazılması.
Müşteri Seçimi
Denetçiye teklifin gelmesi üzerine, öncelikle bu işletmeninin daha önce denetlenip denetlenmediği müşteriye sorulur. Daha önce bir denetleme yapılmış ise bu denetimi yapan denetçi veya denetim şirketi ile ilişkiye geçilmelidir. Müşteri bu ilişkiyi istemeyebilir. Durum işin kabul edilmesinde dikkate alınmalıdır.
Önceki denetimi yapan denetçi ile ilişkiye girileceğinde öncelikle şu sorulara yanıt aranmalıdır.
- Yöneticilerin dürüstlüğü,
- Muhasebe ilkeleri ile denetim prosedürleri ve benzer konularda yönetim ile karşılaşılan uyuşmazlıklar,
- Denetçi değişikliğinin nedenleri.
Denetçi bu bilgileri Sermaye Piyasası Kurulunun (SPK) x seri numaralı tebliğinin ¾ maddesi gereğince önceki denetçiden alma hakkına sahiptir.
Denetim işinin kabulünden önce müşteri ile ilgili inceleme ve soruşturma yapılır. Bu amaçla benimsenmiş politika ve prosedürlere Kalite Kontrol Standartları denir. Bu standartların ilk amacı yönetimi dürüst olmayan bir müşterinin denetim işini almaktan kaçınmanın ilk önlemidir.
Denetim şirketi veya denetçi büyük bir sorumluluk yüklenmektedir. Bu amaçla denetlenecek kuruluşlar ile sözleşme yapmadan önce, üstlenecekleri denetimin kendilerine getirebileceği riski ve denetim kapsamı ile planlamasını belirlemek amacıyla bu anlaşmaları yapmak zorundadır. ( SPK Tebliği Seri x No: 4 Md.4 )
Denetim işinin kabul edilmesinden sonra müşteri ile sözleşme yapılmalıdır. Sözleşme metninde işletme için özel durumlar hariç genellikle şu ifadeler yer alır.
- Finansal tabloların düzenlenmesinden yönetimin sorumlu olduğu,
- Denetimin amacı, kapsamı, varsa özel nedenleri,
- Denetimin başlama ve bitiş tarihi ile denetim raporunun teslim tarihi,
- İç kontrol sisteminde ve denetim niteliğinde mevcut sınırlamalar nedeniyle bazı önemli yanlışlıkların ortaya çıkarılamayacağı, dolayısıyla da bir riskin var olduğu,
- Denetim ücretinin hesaplama ve ödeme biçimi
Denetim işini alan denetçi veya denetim kuruluşu öncelikle müşteri işletmenini işi konusunda yeterli bilgi edinmelidir. Özellikle aşağıda belirtilen konularda bilgi sahibi olmalıdır.
- Müşteri işletmenini işi, örgüt yapısı ve faaliyetlerinin özellikleri,
- Müşteri işletmenin yer aldığı sektör,
- Müşteri işletmeyi etkileyen yasal düzenlemeler,
- İşletmenin muhasebe politikaları ve yöntemleri,
- İşletmenin muhasebe bilgilerini elde etme yöntemi ve bilgisayarlı muhasebe sistemine sahip olup olmadığı,
Denetimde Planlama
Planlama, denetimin amacına ulaşmak için yapılacak işlerin belirlenmesi ve sıralanmasıdır. Denetimde planlamanın niteliğini, kapsamını ve zamanlamasını etkileyen bir takım faktörler vardır. Özetlersek; bunlar denetçinin müşterisinin işi konusunda önceden bilgi sahibi olması, işin genişliği, müşterinin daha önceki denetimlerde geçirmiş olduğu deneyimlerdir.
Denetim planlamasını oluşturan işlemler ise sırayla şunlar olmalıdır.
- Müşteri hakkında bilgi toplama,
- Denetim çalışmalarını aşamalandırma,
- İşlemlerin önemlilik sırasını belirleme,
- Denetim amaçlarını belirleme,
- İç kontrol sistemi hakkında bilgi edinme,
- Denetim programının taslağını yazma,
- Denetim süresini ve zamanını belirleme,
- Denetim aşamalarında görev alacak elemanları belirleme ve görevlendirme.
Denetimde Raporlama
Bilindiği üzere denetimin son aşaması raporlamadır. Denetim raporunda, denetçinin denetleme sırasında yapmış olduğu çalışmaların kapsam ve kanaati açık bir ifadeyle belirtilir. Böylece üçüncü kişiler işletme hakkında bilgi sahibi olurlar. Denetçi, denetim raporunda raporlama standartları diye adlandırılan standartlara uygunluğa dikkat eder.
Rapor Yazma İlkeleri:
Rapor yazama ilkelerini şöyle sıralayabiliriz:
a-) Rapor, görevi verenin amacına uygun ve ihtiyaç duyduğu bilgileri kapsamalıdır.
b-) Rapor denetim çalışmaları tamamlanır tamamlanmaz hemen yazılmalıdır.
c-) Rapor öz olmalıdır. Gereksiz bilgilere yer verilmemelidir.
d-) Sade ve akıcı bir üslupta olmalıdır.
e-) Yeri geldikçe bilgiler arasında atıflara yer verilmelidir.
f-) Doğru ve objektif olmalıdır. İnandırıcı kanıt ve bilgilere yer verilmelidir.
g-) Mesleki deyimler yerine okuyucunun anlayacağı bir dil kullanılmalıdır.
