Uzun Denetim Raporu
Geniş kapsamlı veya ayrıntılı denetim raporu olarak da isimlendirilir. Denetim çalışmaları, bulguları ve ulaşılan sonuçları ayrıntılı olarak içerir.
Uygulamada kısa rapor yerine veya beraber düzenlenir. Her ikisi birlikte olunca kısa rapor mali tablolar ile birlikte yayınlanır. Uzun rapor ise işletme yönetimine veya kredi kurumlarına, Menkul Kıymetler Borsasına sunulur. Raporda genel olarak şunlar yer alır.
- Temel mali tablolar ve dipnotları
- İncelemenin kapsamı, denetçinin görüşü
- Çeşitli istatistiki bilgiler, karşılaştırmalar, çizelgeler
- Net işletme sermayesi değişim tablosu
- Nakit akış tablosu
- Bilanço kalemlerinin yorumları
- Gelir tablosu kalemleri yorumları
- Diğer hususlar
Özel raporlar
Bu raporların genel kabul görmüş muhasebe prensiplarine uygun olması araştırılmaz. Genellikle görevi verenin amacına ve ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde çalışılır ve hazırlanır. Özel denetim raporlarını şöyle sıralayabiliriz:
- Hisse senedi ve ihracından önce düzenlenen raporlar
- İç kontrol sistemi hakkındaki raporlar
- Bir işletmenin devri, birleşmesi ve satın alınmasından önce düzenlenen raporlar vb.
DENETİM KANITLARI VE TEKNİKLERİ
Denetim Kanıtlarının Tanımı
Muhasebe denetiminde delil, denetçinin bir kanaate ulaşmak için kullandığı her türlü belge, işlem ve bilgidir. Denetim delilleri mutlak doğruluğa sahip hatasız nitelikte deliller olmayıp, inandırıcı nitelikte olan delillerdir. Denetçi, görüşünü desteklemek için yeterli miktar ve kalitede delil toplamak zorundadır. Eğer yeterli ve tahmin edici miktarda ve kalitede delil olmaz ise bu konu hakkında bidirilecek görüş sağlam olmaz. Denetim delillerinin kalitesi elde edilen delilin geçerliliği ve güvenirliliğidir. Başlıca gelir türlerini şöyle özetleyebiliriz:
1-) İç kontrol sisteminin etkinliği
2-) Fiziki varlıklar
3-) Üçüncü kişilerden elde edilen bilgiler
4-) Muhasebe defter ve tabloları
5-) İşletme personelinin yazılı ve sözlü beyanları
6-) Karşılaştırmalar ve Oranlar
7-) İşletme içinde ve dışında düzenlenmiş belgeler
8-) Denetçinin yapmış olduğu hesaplamalar
Yukarıda sayılan denetim delilleri, denetlenen işletmeden veya üçüncü kişilerden elde edilebilir. Delillerin bazıları denetim anında zaten vardır. Bazılarının ortaya çıkarılması gerekir. Bazıları ise denetçinin mantığı ile bulunur.
Kanıt Türleri
Denetçinin delil elde etmek amacıyla kullandığı yöntemlere denir. Denetim delili ile denetim tekniği arasında çok sıkı bir ilişki vardır. Birbirlerini tamamlarlar. Ancak aynı şey değildirler. Denetim tekniği yöntemdir, araçtır. Denetim delili ise tekniğin uygulanması neticesinde ulaşılan, elde edilen sonuçtur. Başlıca denetim teknikleri şunlardır:
1-) Fiziki gözden geçirme ve sayım
2-) Doğrulama
3-) Belgelerin incelenmesi
4-) Yardımcı defterlerin incelenmesi
5-) Derinlemesine araştırma
6-) İlgili hesaplar arasında ilişki kurma
7-) Soruşturma
8-) Karşılaştırmalar ve oranlar
9-) Yeniden hesaplama
10-) Kayıt işlemlerini yeniden izleme
Kanıtların Kalitesi
En kaliteli delil geçerli ve güvenilir olan delildir. Buna göre delilleri iki aşamada inceleyebiliriz:
a) Delillerin Geçerliliği:
Denetçinin görüşünü oluşturan raporu doğrudan etkileyen delil geçerli delildir. Denetimde asıl amaç mali tabloların; doğru ve dürüst, muhasebe ilkelerine ve de yasalara uygun bir biçimde hazırlanmış olup olmadığıdır. Bu nedenle denetçi mali tabloları tek tek inceler. Hesaplar ve mali tablolar incelenirken şu hususlara dikkat edilir.
1-) Mekanik doğruluk
2-) Sınıflandırma
3-) Değerleme
4-) Mevcudiyet
5-) Yeterli açıklama
6-) Genel makuliyet
7-) Mülkiyet
8-) Uygun hesap kesimi
Denetim delillerinin geçerliliği, denetçinin ulaşmak istediği amaca göre değişir. Bir amaç için geçerli olan delil , diğer bir amaç için geçersiz olabilir.
b) Delillerin Güvenirliliği:
Deliller ne kadar güvenilir olursa o derece inandırıcıdır. Delillerin güvenirliliği çeşitli faktörlere bağlıdır. İşte bu faktörlerin başlıcaları şunlardır:
1-) Delil kaynağının bağımsızlığı
2-) Delilin elde edildiği kişinin niteliği
3-) İç kontrol sisteminin etkinliği
4-) Delilin elde edilme zamanı
5-) Delilin objektiflik derecesi
6-) Delilin elde ediliş biçimi
Denetlenecek Birim Sayısının Tespiti
Denetçi denetimi yaparken önceden elde etmek istediği delilleri, teknikleri ve birim sayısını tespit etmelidir. Denetçinin kararına şu faktörler etki eder.
1-) Denetimin amacı
2-) İncelenecek konunun önemi
3-) Elde edilmek istenen delilin niteliği
4-) Elde edilmek istenen delilin maliyeti
5-) Daha önceki denetim çalışmaları
6-) Denetlenecek birim sayısı
7-) Denetim ortamının taşıdığı risk
8-) İç kontrol sistemi
Denetçi denetlenecek birime göre tümden denetim veyahutta örnekleme yöntemi ile denetim faaliyetini yerine getirebilir.
Çalışma Kâğıtları
Denetçinin, denetim yaparken bulmuş olduğu kanıtların, denetim usul ve metodların, testlerin, iç kontrol sistemi incelemelerinin ve bunlara bağlı olarak ulaşmış olduğu sonuçların kaydedildiği kağıtlardır.
Genellikle şunları içerir:
a-)Çalışma alanı standartlarına uygunluğu ve uygunluk ile bağdaşan değerlendirilmiş bilgi ve belgeleri,
b-) Denetçinin önemli durumlara ilişkin yorum ve bilgilerini,
c-) Muhasebe kayıtlarının doğruluğunun kontrolü, gerçekleşen olayların kayıtları ve sistemin uyumu,
d-) Olağan dışı durumlar ve bu durumların çözümleme şekli,
Çalışma Kâğıtlarının Türleri
Çalışma kâğıtları standart form şeklinde olabileceği gibi basit notlar şeklinde de olabilir. Denetim çalışması sırasında çalışma kâğıtları için iki çeşit dosya tutulur.
a) Sürekli Dosya: Gelecek önemlerde yapılacak denetimlerde yararlanılabilecek çalışma kâğıtlarının tutulduğu dosyadır.
b) Cari Dosya ( Yıllık Çalışma Dosyası ) : Denetim dönemine ait bilgilerin yer aldığı çalışma kâğıtlarının tutulduğu dosyadır.
Sürekli Dosyada Tutulan Çalışma Kâğıtları:
Bundan amaç genellikle her denetimde kullanılan değişme özelliği pek olmayan bilgilerin içerildiği kağıtlardır. Özetlersek;
a) İşletmenin ana sözleşmesi
b) İşletme genel bilgileri
c) Çeşitli tutanaklar ( Çalışma kurul toplantı tutanakları )
d) Hesap planı
e) Yapılan sözleşme suretleri
f) Önceki yıllar faaliyet raporları
g) İmza sirküleri
h) Önceki yıllar denetim raporları
Yıllık Çalışma Dosyasında Tutulan Çalışma Kâğıtları
Genellikle şu konuları içerir:
a) Denetim raporu
b) Yeni kontrat ve sözleşmeler
c) Hesap analiz cetvelleri
d) Yazışmalar
e) Listeler
f) Denetim ve muhasebe raporları
g) Düzeltici ve sınıflandırıcı kayıtlar
Düzeltici ve Sınıflandırıcı Yevmiye Kayıtları
Denetçi denetim sırasında hatalı ve muhasebe ilkelerine aykırı kayıtlar tespit edebilir. Bu amaçla denetçi yeniden bir sınıflandırma ve düzeltme için çeşitli çalışma kâğıtları hazırlar. İşletmenin defterleri üzerinde düzeltme ve sınıflandırma yapmaz.
Denetim çalışmaları sonunda düzeltme kağıtlarının listesi hazırlanır ve yönetime sunulur.
