. - Dönem Sonu Muh.-4

Dönem Sonu Muhasebe dersinin bu bölümünde Maddi olmayan duran varlıkların değerleme yöntem ve işlemlerine, Hisse seneti ve tahvillerin değerleme işlemlerine gelir hesaplarının değerleme işlemlerine ve gelir hesaplarının yıl sonunda kapatılmaları hakkında bilgi vereceğiz.

MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLARIN DEĞERLEMESİ

Maddi olmayan duran varlıklar, fiziki varlıkları olmayan patent, lisans, işletme, ticaret ünvanı, marka, şerefıye, intifa, telif hakkı gibi haklarla işletmeye ticari fayda sağlayan imtiyazlardan, üstünlüklerden oluşur. Bunlardan başka, işletmenin kuruluşu ve geliştirilmesi için yapılan harcamaları kapsayan ilk kuruluş ve geliştirme giderleri de aktifleştirilmiş giderler olarak maddi olmayan duran varlıklara dahil edilirler.
Maddi olmayan duran varlıklar meydana geldiklerinde veya satın alındıklarında bunlar karşılığında ödenen tutarlar üzerinden aktifleştirilirler. Maddi olmayan duran varlıklar da maddi duran varlıklar gibi amortismana tabi tutularak itfa edilirler. İlk kuruluş ve örgütlenme giderleri dışında kalan maddi olmayan duran varlıklar için değerleme ölçüsü olarak maliyet bedeli esas kabul edilmiştlr

KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME (ORGANİZASYON) GİDERLERİ
Kurumlarda aktifleştirilen ilk kuruluş ve örgütlenme giderleri mukayyet değeri iIe değerlenir.İşletmenin kurulmadan önce yapmış olduğu iş ve piyasa etüdü, fizibilite raporu ile ilgili harcamalar, şirketin kuruluş formaliteleri ile ilgili giderler, hisse senedi ve tahvil çıkarılması, yeni personelin işe alıştırılması ve eğitilmesi, işletmenin tanıtılması için yapılan masraflar ve işletme faaliyete geçinceye kadar yapılmış olan genel idare giderleri ilk kuruluş ve örgütlenme giderlerindendir. Kurulmuş ve faaliyetine devam eden bir işletmenin sermaye artırımı için yapılan harcamaları, yeni şube açma masrafları, tahvil çıkarma giderleri de kuruluş ve örgütlenme giderlerine dahil edilir.

Peştemallıklar

Bir işletmenin aynı varlıklarla gelecekte, normal kazancının üzerinde fazladan elde edeceği kazançların şimdiki değeri olarak tanımlanabilen peştemallıklar vergi hukukuna göre, ancak, bunları bir bedel karşılığında iktisap eden işletme tarafından değerlenerek bilançoda gösterilebilir

Özel maliyet bedeli ve itfası

Gayrimenkuller kira ile tutulmuş ise, kiracı tarafından kiralanan gayrimenkulde yapılan işletmenin faaliyetini gerçekleştirebilmesinde kullanılan vitrin, raf, aydınlatma, havalandırma, v.b. tesisler ile ilgili harcamalar özel maliyet bedeli olarak aktifleştirilir.Özel maliyet bedeli olarak aktifleştirilen giderler kira süresince eşit yüzdelerle itfa edilir. Kira mukavelesinde gösterilen sürenin tarafların mutabakatı ile uzaması bu esası değiştirmez. Kira süresi dolmadan kiralanan şeyin boşaltılması halinde henüz itfa edilmemiş olan giderler boşaltma yılında bir defa da gidere yazılır.Kira süresinin belli olmaması durumunda vergi idaresi, özel maliyet bedelinin beş yılda itfa edileceği görüş ve uygulamasındadır. Bu sebeple amortismanlarla ilgili genel tebliğde özel maliyet bedelinin amortisman oranı % 20 olarak kabul edilmiştir.

HİSSE SENETLERİ VE TAHVİLLER

Hisse senetleri ve Tahviller işletme portföyünde çeşitli sebeplerle tutulur. Bu sebepler arasında; işletmedeki atıl fonların her an paraya çevrilebilir hisse senetlerine veya tahvillere yatırılarak değerlendirilmesi, başka şirketlerin yönetiminin ele geçirilmesi, geleceğe dönük uzun vadeli iştirak şeklinde yatırım yapılması sayılabilir. Hisse senetleri ve tahviller işletmede bulunuş amaçlarına göre bilançoda farklı yerlerde ve farklı isimler altında yer almaktadır.Tamamen likit bir değer olarak tutulduğunda menkul kıymetler grubu içinde "Hisse Senetleri", “Tahviller" gibi hesaplar kullanılmaktadır. Bu hesaplar amaçlarına uygun olarak kısa vadeli aktifler içinde gösterilmektedir.
Yönetimi ele geçirme, uzun vadeli bir yatırım yapma .amacıyla bulundurulan hisse senetleri ve tahviller ise "Bağlı Menkul Kıymetler", "İştirakler" veya "Bağlı Ortaklıklar" hesabı ile Mali Duran Vartıklar içinde ifade edilmektedir.Hisse senetleri ve tahviller şahıs işletmelerinde en çok işletme için haiz oldukları değer üzerinden veya borsada kote edilmişlerse değerleme gününün borsa rayicine göre değerlemeye tabi tutulurlar sermaye şirketlerinde, borsada rayici bulunan hisse senetleri ve tahviller en çok bilanço gününden bir ay öncekine ait müddet içindeki ortalama rayiç üzerinden; borsada rayici bulunmayan hisse senedi ve tahviller faiz, temettü gibi gelirler ve kıymetlerindeki herhangi bir azalma gözönünde bulundurulmak suretiyle ve maliyet kıymetlerini geçmemek üzere değerlenirler.

Envanter İşlemleri
Hisse senetleri ve tahvillerin muhasebe kayıtları muhasebe sistemlerine göre değişmektedir. Bu değerlerle ilgili tek hesaplı tercübi yöntem uygulandığında girişler alış değeri ile kaydedilir. Bu durumda hisse senetleri ve tahvillerle ilgili yardımcı defterle miktar ve alış değerlerinin takibi, envanter neticeleri ile kontrolü sağlanır. Iki hesaplı devamlı envanter yöntemi ile muhasebeleştirildiklerinde değer fonksiyonunu yüklenen hisse senedi ve tahviller hesabına giriş ve çıkışlar alış değerleri ile kaydedilmektedir. Bu durumda bu hesabın bakiyesi ile envanter listelerinin kontrolü mümkün olmaktadır.Farkların sebepleri bulunamazsa farklarla ilgili olarak "Hisse Senetleri Sayım Noksanlığı", "Hisse Senetleri Sayım Fazlalığı" veya "Tahviller Sayım Noksanlığı", 'Tahviller Sayım Fazlalığı" adı altında aktif ve pasif geçici hesaplar açılır. Farkların sebepleri bulununcaya kadar bu hesaplar açık kalarak bilançoda yer alırlar.
Farklarla ilgili muhasebe kayıtları:

110 HİSSE SENT.	500
397 SAY.VE TESL.FAZL.		500

Veya

197 SAY.VE TESL.NOKS.	500
110 HİSSE SENT.		500

şeklinde olacaktır.

GELİR HESAPLARI

İşletmenin faaliyet dönemi boyunca gerek ana ticari faaliyetleri , gerekse olağan ve olağan dışı faaliyetlerden elde ettiği gelirler çeşitli gelir hesaplarında izlenir.

İşletmenin ana ticari faaliyetlerinden elde ettiği gelirler yurt içi müşterilere yapılan satışlardan elde edilmişse 600. Yurtiçi Satışlar hesabının alacağında ; yurtdışındaki müşterilere yaptığı satışlardan elde ettiği gelirler ise 601. Yurtdışı Satışlar hesabının alacağında ; bunların dışında kalan işletmenin korunması , ihracatı teşvik veya hükümet politikalarına uyma sonucunda ortaya çıkan hasılat azalışı veya faaliyet zararını karşılamak amacıyla verilen ve sermaye katkısı niteliğinde olmayan mali yardımlar , vergi iadeleri , satış tarihindeki vade farkları , ihracatla ilgili fiyat istikrar destekleme primi vb. hasılat kalemleri ise diğer gelirler olarak adlandırılır ve 602. Diğer Gelirler hesabının alacağında izlenir.

İşletmenin ana faaliyetleri dışındaki olağan faaliyetlerden elde ettiği gelirler ise diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karlar olarak adlandırılır. Bu gelirlerden iştiraklerden elde edilen kar payları 640. İştiraklerden Temettü Gelirleri hesabının alacağında ; bağlı ortaklıklardan elde edilenler ise 641. Bağlı Ortaklardan Temettü Gelirleri hesabının alacağında , faiz gelirleri , 642. Faiz Gelirleri hesabının , komisyon gelirleri 643. Komisyon Gelirleri hesabının alacağında izlenir. Ayrılan karşılıklardan konusu kalmayan ayrılış nedenleri ortadan kalkanlar 644. Konusu Kalmayan Karşılıklar hesabının alacağında , menkul kıymet satışından elde edilen karlar 645. Menkul Kıymet Satış Karları Hesabının alacağında , yabancı para ve yabancı para cinsinden yapılan işlemlerden kaynaklanan kambiyo karları ise 646. Kambiyo Karları hesabının alacağında , reeskont işlemlerinden kaynaklanan faiz gelirleri ise 647. Reeskont Faiz gelirleri hesabının alacağında izlenir. Bunların dışında kalan olağan faaliyetlerden elde edilen gelirler ise 649. Faaliyetlerle İlgili Diğer Olağan Gelir ve Karlar hesabının alacağında izlenir.

Olağan faaliyetlerin dışında arızi nitelik taşıyan duran varlık satış karları vb. nitelikteki işlemlerden elde edilen karlar 679. Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar hesabının alacağında , önceki dönemlere ait olan hata ve unutulma nedeniyle ait olduğu döneme yansıtılamayan gelirler ise 671. Önceki Dönem Gelir ve Karları hesabının alacağında izlenir.

GELİR HESAPLARININ ENVANTER DEĞERLENDİRMESİ

Gelirler için tahakkuk ilkesi , bir gelirin ortaya çıkmasının kayıtlara alınması için yeterli olduğunu ifade etmektedir. Kayıtlara almak için gelirin tahsil edilmiş olma şartı alınmaz. Gelir hangi muhasebe dönemi içinde tahakkuk etmişse , tahsil edilmiş olmasına bakılmaksızın o dönemin gelirleri arasına kayıtlanır . Gelir hesapları diğer tüm hesaplar gibi envanter ve değerlemeye tabi tutulur.

GELİR HESAPLARININ KAPATILMASI
Gelir hesaplarına ilişkin envanter kayıtları tamamlandıktan sonra sıra bunların kapatılmasına gelir. Gelir hesapları alacak yanlı çalışan ve alacak kalanı veren hesaplar olduğundan borçlandırılarak Dönem Kar veya Zarar hesabına devredilirler.

600 YURTİÇİ SATIŞLAR	**
601 YURTDIŞI SATIŞLAR	**
602 DİĞER GELİRLER	**
640 İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİ	**
641 BAĞLI ORTAKLIKTAN TEMM.GEL.	**
642 FAİZ GELİRLERİ	**
644 KOBUSU KALM.KARŞ.	**
645 MENKUL KIYM.SAT.GEL.	**
646 KAMBİYO KAR.	**
647 REESKONT FAİZ.GEL.	**
649 DİĞ.OL.GEL.VE KAR.	**
671 ÖNCEKİ DÖN.GEL.VE KARL.	**
679 OL.DIŞI GEL.VE KAR.	**
690 DÖNEM KARI VEYA ZARARI		*****

İşletmenin faaliyet dönemi boyunca gerek ana ticari faaliyetleri , gerekse olağan ve olağan dışı faaliyetlerden elde ettiği gelirler çeşitli gelir hesaplarında izlenir. Gelir hesaplarında da gider hesaplarında olduğu gibi muhasebe ilkelerinden “tahakkuk” ve “dönemsellik” ilkeleri esastır. Bu ilkeler çerçevesinde , dönem sonunda , bu döneme ait olan gelirlerden önceki dönemlerde tahsil edilmiş olanlar varsa bunların tesbit edilerek bu döneme gelir olarak yazılması gerekir. Ayrıca dönem sonu itibariyle tahakkuk eden , ancak henüz tahsil edilmemiş gelirler de tesbit edilerek bu döneme gelir olarak yazılmalıdır. Diğer taraftan , bu dönemde tahakkuk eden ve tahsil edilmiş olan , ancak bu döneme ait olmayan gelirler varsa , bunların da gelecek döneme aktarılması gerekir.