MUHASEBENİN TANIMI
Muhasebe, işletmenin faaliyet süreci içerisinde türlü fonksiyonların yerine getirilmesinde alınan kararların uygulanması ile varlıklarda ve varlıkların kaynaklarında oluşan parasal değişmeleri saptar ve bunları yeni kararlar alınmasında tekrar kullanılabilir bilgiler haline getirir.Kısaca muhasebe, işletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde değişme yaratan ve parayla ifade edilebilen işlemlerle ilgili bilgileri toplayan, kaydeden, sınıflandıran, özetleyen, analiz ve yorum yapan bilgi dalıdır. Bazı tanımlarda bir dalı yerine sanattır ifadesini kullanlarda vardır.
MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI
Temel muhasebe kavramları şunlardır:
1- Sosyal Sorumluluk Kavramı
2- Kişilik Kavramı
3- İşletmenin Sürekliliği Kavramı
4- Parayla Ölçme Kavramı
5- Dönemsellik Kavramı
6- Maliyet Esası Kavramı
7- Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı
8- Tutarlılık Kavramı
9- İhtiyatlılık Kavramı
10-Tam Açıklama Kavramı
11-Önemlilik Kavramı
12-Özün Önceliği Kavramı
İlk beş kavram işletme ile ilgili olup, işletme ile muhasebe fonksiyonları arasındaki ilişkiyi kurar. Bunlara temel kavramlar da denilmektedir.Temel muhasebe kavramlarının son yedisi ise tamamen muhasebe kayıt düzeni ve raporlama tekniği ile ilgili kavramlardır.
1 -Sosyal Sorumluluk Kavram :
Bu kavram,muhasebenin işlevini yerini getirme hususundaki sorumluluğunu belirtmekte ve muhasebenin kapsamını,anlamı,yerini ve amacını göstermektedir.Soysal Sorumluluk kavramı; Muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında,belli kişi veya grupların değil,tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun,tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.
Bu Kavrama bağlı kalmanın şartlarından biri muhasebeye esas olan verilerin güvenilir olmasıdır.Dolayısıyla bu kavramın “Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı” ile de ilgisi vardır.Sosyal sorumluluk kavramının yasal düzenlemelerle desteklenmesi gereklidir.Ancak bu başarıldığından sosyal sorumluluk kavramından beklenen etkenlik ve toplum çıkarlarının gözetilmesi amaçlarına ulaşabilecektir.Ülkemizde muhasebe uygulamalarını yönlenenden VUK,TTK,SPK vb. muhasebe bilgilerinin doğru ve tarafsız olarak işletme içi ve işletme dışı kullanıcılara sunulması konusunda düzenlemeleri içermektedir.Ancak doğaldır ki,sosyal sorumluluk, kavramı uygulaması için sadece yasal düzenlemeler yeterli değildir.Muhasebecinin de işletmenin finansal tablolarını hazırlarken ve bu tablolarını üçüncü kişiler için yorumlarken sorumluluk kavramının gerektirdiği kişilik içinde tarafsız davranabilme becerisine sahip olması gerekir.
2 -Kişilik Kavramı :
Bu kavram; işletmenin sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgilileri ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve o işletmenin sadece bu kişilik adına yürütülmesi gerektiğini öngörür.İşletmenin,işletme sahiplerinden ayrı bir kişiliğe sahip olması kavramı çift taraflı kayıt esasına temel olan bir kavramdır. Varlıklar ile kaynaklar arasındaki eşitliği gösteren temel muhasebe eşitliği bu kavramın bir ifadesidir.
3 -İşletmenin Sürekliliği Kavramı :
Bu kavram,İşletmelerin faaliyetlerini bir süreye bağlı olmaksızın sürdüreceğini ifade eder.Bu nedenle işletme, sahiplerinin yada hissedarlarının yaşam süreleriyle bağlı değildir.İşletmenin sürekliliği kavramı maliyet esasının temelini oluşturur.Diğer bir ifadeyle işletmenin sahip olduğu kıymetlerinin tamamının dönem içinde veya sonunda nakde çevrilmeyeceği esasına dayanır.Bu kavramdan hareket edildiğinde, herhangi bir tarihte veya dönem sonunda işletme durumunun tespitinde,iktisadi kıymetlerin o günkü değeriyle değerlenmesi uygun olur.Bu kavramın işletmeler açısından geçerliliğinin bulunmadığı veya ortadan kalktığı durumlarda ise,bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır.
4- Parayla Ölçme Kavramı :
Parayla ölçme Kavramı,parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılması ifade eder. Muhasebe işlemleri ulusal para birimine göre yapılır.Ortak bir ölçü olan ulusal para ile birbirinden çok farklı olan değerleri toplamak, çıkarmak, karşılaştırmak ve yorumlamak olanaklı olacaktır.
5 -Dönemsellik Kavramı :
Dönemsellik kavramı; işletmeni sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır. Gelir ve Giderlerin tahakkuk hesabına göre muhasebeleştirilesi, hasılat, gelir ve karların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaştırılması bu kavramın gereğidir. Bu kavramın,işletmeler açısından geçerliliğinin bulunmadığı veya ortadan kalktığı durumlarda ise,bu husus mali tablolarının dipnotlarında açıklanır. İşletmeler için sıklıkla karşılaştığımız dönem 01.Ocak-31 Aralık’tır.Ancak işinin özelliği gereği bazı işletmeler için bu dönem farklı olabilir.Örneğin bir işletmenin üretim yapması veya bunu satması bir yıldan az veya çok olabilir.Bu durumda işletme için dönem bu süre olacaktır.
6- Maliyet Esası Kavramı :
Maliyet esası kavramı; para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan diğer kalemler hariç, işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınması gereğini ifade eder.
Bu kavram “İşletmenin sürekliliği Kavramı” ile çok yakından ilgilidir.Zira,sabit varlıkların işletme devam ettiği sürece satılmaları söz konusu değildir.Bu nedenle bu varlıkların maliyet değeriyle değerlenmesi günlük değerlendirmeleriyle değerlenmesi daha yararlı olur.Özellikle işletme varlıklarının piyasa değerinde meydana gelecek her değişmede muhasebe kayıtlarının buna göre düzeltilmesi pratik olmadığı kadar yakarıda olmayan bir yoldur.Maliyet esasının genel fiyat düzeyindeki değişmelerin etkisi altında kalacağı konusu tartışılmakla birlikte bu varsayımın diğer değerleme ölçü teknikleri için gerekli ve düzenli bir dayanak olduğu benimsenmiştir.
7- Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı :
Bu kavram;muhasebe kayıtlarını gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş objektif belgelere dayandırılması ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması gereğini ifade eder.Bu kavramdaki objektif belgelerle faturalar, makbuzlar,senetler,bordrolar vb. kastedilmiştir. Bu kavrama uymak diğer taraftan “Sosyal Sorumluluk Kavramı’nın da gereklerinin yerine getirilmesi anlamındadır.Bu nedenle bu iki kavram arasında yakın ilişki vardır.İşletmelerde objektif belgeye dayanmayan işlemlerde söz konusudur.Ancak bütün işlemlere ait verilerin güvenilir olması işletmede devamlı yapılması gereken iç kontrole sağlanabilir.Bu kavramın anlamı,işletmedeki değişmeler ve bunlarının etkilerinin ölçülmesinde,tarafsız ve yetkili bir uzmanla aynı sonuca ulaşılmasıdır.
8- Tutarlılık Kavramı :
Tutarlılık Kavramı; muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının,birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade eder.İşletmelerin mali durumunun,faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması ve bu kavramın amacını oluşturur.Tutarlılık kavramı,benzer olay ve işlemlerde kayıt düzenleri ile değerleme ölçülerinin değişmezliğini ve mali tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni öngörür.Geçerli nedenlerin bulunduğu durumlarda,işletmeler uyguladıkları muhasebe politikalarını ve bunların parasal etkilerinin mali tablolarının dipnotların açıklanması zorunludur.Özellikle denetim raporları açısından tutarlılık kavramı önem taşır.Denetim raporunu düzenleyerek olan Yeminli Mali Müşavirlerin işletmelerde bu kavrama uyulup uyulmadığı belirtmeleri gerekir.
9- İhtiyatlılık Kavramı :
Bu kavram, muhasebe olaylarında temkinli davranılması ve işletmenin karşılaşabileceği risklerin göz önüne alınması gereğini ifade eder. Bu kavramın sonucu olarak, işletmeler, muhtemel giderleri ve karları için karşılık ayırırlar, muhtemel gelirleri ve karları için ise gerçekleşme dönemlerine kadar herhangi bir muhasebe işlemi yapamazlar. Ancak bu kavram gizli yedekler veya gereğinden fazla karşılık ayrılmasına gerekçe oluşturamaz.
Örneğin ; eğer işletmenin dönem içinde tahsil edemeyeceğini düşündüğü alacakları varsa bunun için karşılık ayıracak ve zarar yazacaktır. Ancak, eğer işletme gelecekte doğabilecek bir gelirini önceden muhasebeleştiremeyecektir.
10 -Tam Açıklama Kavramı :
Tam açıklama kavramı; mali tabloların, bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade eder.
Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, mali tablo kalemleri kapsamında yer almayan ancak alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer verilmesi bu kavramın gereğidir.
11- Önemlilik Kavramı :
Önemlilik kavramı, bir hesap kalemi veya mali bir olayın nispi ağırlık ve değerinin ,mali tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri veya alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder. Önemli hesap kalemleri, finansal olaylar ve diğer hususların mali tablolarda yer alması zorunludur.
12- Özün Önceliği Kavramı :
Özün önceliği kavramı, işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gereğini ifade eder. Genel olarak işlemlerin biçimleri ile özleri paralel olmakla birlikte, bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir. Bu durumda, özün biçime önceliği esastır. Örneğin ; işletme daha sonra teslim alacağı mallarla ilgili bir peşin ödeme yapmış ise, bu tutar işletme için bir alacak gibi düşünülse de, bu işlem işletmenin stokları ile ilgili olduğundan bu kavram gereğince alacaklar grubunda değil, stoklar grubunda ele alınacaktır.
