Dönem Sonu Muhasebe dersinin bu bölümünde Değerleme yöntemlerini neler olduğuna ve bu yöntemleri içeriklerine, değerleme yöntemlerine ait bir uygulama bulabilirisiniz.
DEĞERLEME YÖNTEMLERİ
1- İlk giren ilk çikar yöntemi ile değerleme(FİFO)
Bu değerleme yönteminde işletmede kullanılan, üretime verilen veya satılan malların işletmenin stoklarına en önce girenlerden olduğu kabul edilir. Bu yönteme göre, çıkışlar işletmeye ilk girenlerden başlar ve giriş sırasına göre devam eder. Bu durumda, dönem sonunda işletmede mevcut stoklar son giren parti mallardan kalmış olacaktır.
Dönem sonunda envanter alma sisteminde, FIFO değerleme yönteminin varsayımı, mal satıldığında işletmeye giriş sırasına göre çıkışı yapılacağından dönem sonunda kalanlar enson giren partilerin birim fiyatlan ile değerlendirilir.
FIFO stok değerleme yöntemi enflasyonist dönemlerde satılan malın maliyetini olduğundan düşük bir değerle buna karşılık stokları piyasa fiyatına en yakın maliyet değeri ile değerleyecektir. Buna bağlı olarak mal satış karı şişirilmiş olacaktır.Fiyatların düştüğü dönemlerde ise, satılan malın maliyeti olduğundan yüksek, dönemsonu stokları ve mal satış karı gereğinden düşük olarak hesaplanır.
2- Son giren ilk çıkar yöntemi ile değerleme(LIFO)
Bu değerleme yönteminde işletmede kullanılan üretime sevkedilen veya satılan malların işletme stoklarına en son girenlerden olduğu kabul edilir. Bu yönteme göre çıkışlar işletmeye en son giren mallardan başlar, mallar satılırken öncelikle işletmeye en son alınan mallardan çıkış yapılır ve bu sistem böyle devam eder. Satılan malların maliyeti çıkış sırası gelen partinin birim maliyetine göre hesaplanır. Mevcut stokların maliyet değeri ise işletmeye önceden giren mallann birim maliyetine göre bulunur.
LIFO stok değerleme yöntemi,devamlı envanter sisteminde, her alış ve satış safhasmda uygulanacağı gibi tecrübi sisteme göre dönem sonunda envanter alma durumunda da uygulanabilir.
Dönemsonunda envanter alma sisteminde LIFO stok değerleme yöntemi uygulandığında dönem sonunda mevcut stokların tümünün, mallar satılırken işletmeye son girenler öncelikle satıldığı varsayıldığından, işletmeye ilk giren partilerden kaldığı kabul edilecektir.
LIFO stok değerleme yöntemi fiyatların yiikseldiği dönemlerde satılan malın maliyetini gerçeğe yakın hesaplayarak brüt satış karının şişirilmesini önler. Bununla beraber stoklar, daima ilk giren partilerin birim fiyatıyla değerlendiğinden gerçekten çok düşük bir değerle bilançoda yer almış olur. Stok miktarının yılar boyunca çok az değişmesi yıllar öncesi stok değerini aynen veya ona çok yaklaşık bir değerle yıllar sonraki bilançoya taşır.
3- Ortalama Maliyet değeri ile değerleme
Ortalama maliyet değeri, işletmeye çeşitli tarihlerde değişik fiyatlarla giren bir malın ortalama birim maliyetidir. Ortalama maliyet çeşitli yöntemlerle hesaplanabilir.
-Basit ortama maliyet
Basit ortalama maliyet, yıl içinde satın alınan belli bir malın birim alış fiyatının toplanarak sipariş sayısına bölünmesiyle bulunan ortalama maliyettir.Bu usülle bulunan maliyet, alınan mal partilerinin birim miktarı ve fiyatları eşit olduğunda kaba ortalamalardan uzaklaşır, daha doğru neticeler verir.
-Ağırlıklı ortalama maliyet
Bu ortalama maliyette, satın alınan malların miktarları göz önünde bulundurulur. Satın alınan mal miktarı ile birim fiyatı çarpılarak miktarlara göre ağırlık verilmiştir. Mal miktarları ile birim fiyatları çarpımı olan mal alış değerleri toplamının alınan toplam mal miktarına bölünmesiyle ağırlıklı ortalama maliyet bulunmuş olur.Ağırlıklı ortalama maliyet, basit ortalama maliyete nazaran daha objektif netice verir. Envanterde çok çeşitli ve birim alış fiyatlarının çok sık değiştiği malların olması durumunda tercih edilir.
- Hareketli ağırlıklı ortalama maliyet
Devamlı envanter uygulanması sırasmda, her yeni alış ve satış durumunda işletmede bulunan mal mevcutlarının ortalama birim maliyeti hesaplanır. Böylece, her yeni işlemde mevcut mal stoklarının maliyet değeri ve her satış işleminde satılan malın ortalama birim maliyeti ve toplam maliyet değeri bulunmuş olur.
Hareketli ağırlıklı ortalama maliyet yöntemi devamlı envanter sistemi uygulayan işletmelerde kullanılabilmektedir. Böylece, her satış işleminde satılan malların ortalama maliyeti hesaplanmış olmaktadır.
Hareketli ağırlıklı ortalama maliyet yöntemi fiyat hareketlerinin stok değerleri üzerindeki etkisinin hafifletmek amacını güder.
- Belirli maliyet bedeli ile değerleme :
Belirli maliyet bedeli ile stoklann değerlenebilmesi için satın alınan her bir birim malın satın alma fiyatının, yapılan satışların hangi alış değerli olduğunun, mevcut stokların hangi birim maliyetli mallardan kaldığının tesbit edilebilmesi gerekmektedir. Stokların değerlemesinde en gerçekçi metod olmasına rağmen uygulamasmda bazı güçlükler, imkansızlıklarla karşılaşılabilir. Fizik özellikleri benzer olan birimleri birbirinden ayırmaya yarayacak özel bir işaret sembol veya numarası olmayan, değeri az olan malların değerlemesinde belirli maliyet bedelinin kullanılması imkansızdır. Çok çeşitli ve çok sayıda mal satan işletmelerde de dönem sonu stoklarının hangi partiden kaldığının tesbiti mümkün olmadığından bu yontemin uygulanması olanaksız olmaktadır.
Belirli maliyet bedelinin uygulanabilmesi için işletmeye giren her mal biriminin dönemsonunda tesbitine yarayacak fatura numarası özel bir işaret veya sembol ile işaretlenmesi gerekmektedir. Bu tür işaretleme yapılamadığından işletmeye giren her parti malın ayrı bir yerde depolanması gerekecektir.
Örnek -
|
TARİH
|
İŞLEM TÜRÜ
|
MİKTAR
|
BİRİM FİYATI
|
TUTAR
|
|
01. OCAK
|
DEVİR
|
1.500
|
200
|
300.000
|
|
06.OCAK
|
ALIM
|
4.500
|
250
|
1.125.000
|
|
11.OCAK
|
ÜRETİME SEVK
|
3.000
|
|
|
|
20.OCAK
|
ÜRETİME SEVK
|
1.800
|
|
|
|
30.OCAK
|
ALIM
|
3.000
|
300
|
900.000
|
Yukarıda tabloda verdiğimiz verileri kullanarak LİFO, FİFO ve Ortalama Maliyet Yöntemlerini kullanarak hesaplama yapalım.
- Ortama maliyet yöntemi;
Ortama maliyeti hesaplayalım ; 1.500*200 = 300.000
4.500*250 = 1.125.000 = (300.000+1.125.000+900.000 )= 2.325.000
3.000*300 = 900.000
2.325.000 / (1.500+4.500+3.000)=258,33
(3.000+1.800)*258,33 = 1.239.984 (üretime gönderilen malzemelerin maliyeti)
2.325.000 – 1.239.984 = 1.085.016 (Ambarda bulunan malzemelerin maliyeti)
- FİFO yöntemi;
FİFO yöntemini kullanarak hesaplayalım;
11.Ocak üretime sevk; 1.500*200 = 300.000
1.500*250 = 375.000
20.Ocak üretime sevk; 1.800*250 = 450.000
300.000+375.000+450.000 = 1.125.000 (üretime gönderilen malzemenin maliyeti)
2.325.000 – 1.125.000 = 1.200.000 (Ambarda bulunan malzemenin maliyeti)
- LİFO yöntemi;
LİFO yöntemini kullanarak hesaplayalım;
11.Ocak üretime sevk; 3.000*250 = 750.000
20.Ocak üretime sevk; 1.500*250 = 375.000
300*200 = 60.000
750.000+375.000+60.000 = 1.185.000 (Üretime gönderilen malzemlerin maliyeti)
2.325.000-1.185.000 = 1.140.000 (Ambarda bulunan malzemenin maliyeti)
Bu verdiğimiz örneği kısaca yorumlamak gerekirse; Ortamala maliyet yönteminde üretim girdileri diğer yöntemlerde yüksek görünmekte ve stok mevcutu ise diğer yöntemlerdeki tutarlarda en düşük olanı durumundadır.FİFO yöntemiydeyse girdi maliyeti en düşük olan bir yöntem olmakta bu da sonuçta yıl sonu karını yükseltmektedir.LİFO yöntemi FİFO yöntemine göre ambardaki stokların maliyeti açısında daha düşük göstermektedir.
