DENETİM PROGRAMLARI
Denetçi, delillerin türünü, tekniklerini ve tekniklerin kapsamını belirler. Daha sonra denetim çalışmalarını ne zaman ve kimler yardımıyla uygulanacağını tespit eder. Deneti kararları bazen denetçinin kafasında belirleneceği gibi yazılı olarak da yapılabilir. İşte bu kararların ayrıntılı dökümüne denetim programı denir.
Denetim Programlarının Türleri
Denetim programlarını iki türde inceleyebiliriz:
a) Ayrıntı derecesine Göre Denetim Programları
Denetim çalışması için denetçi özet olarak veya ayrıntılı bir biçimde program hazırlar. Özet Denetim Programında denetçiye fazla bir esneklik yoktur. Denetimin amacı, niteliği ve sınırları genel hatlarıyla belirlenmiştir. Ayrıntılı Denetim Programında ise denetim çalışmaları ayrıntılı bir şekilde listelenir.
Örneğin; maaş ve ücret bordrolarının denetim programını şöyle özetleyebiliriz:
|
İşletmenin Adı : Denetlenen
Denetleme Dönemi: Maaş ve Ücret Bord.
|
|
Görevli
Denetim
Elemanı
|
Gerekli Zaman
Tahmini Filli
|
UYGULANACAK
PROSEDÜRLER
|
Tarih ve İşi
Yapanın
Parafı
|
Çalışma
Kayıt No:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
GÖZDEN GEÇİREN : TARİH:
|
Uygulanacak Prosedürler
Ücret ve maaş tahakkukları ile ilgili iç kontroller
1-) İşlemler
A-) Personel işe alma, yer değiştirme, çıkarma, vb.
B-) Personele yapılan ödemeler
2-) İç Kontrol Amaçları
a) Bordrodaki gerçek kişi incelemesi
b) Yeni işe alınanlar ve görev dağılımı
c) Yetki sınırları içinde ödemeler
d) Kayıtların doğruluğu
e) Yasa ve yönetmeliklere uygunluğu
3-) Kontroller
a) İşe almada yazılı işlemler
b) Personel dosyaları
c) Kart basma saatleri ve onaylama
d) Görev dağılımı
e) Ücret çekleri
f) Avans durumları
Ücretlerin Denetimi
1-) Brüt ücretten yapılan kesintilerin kontrolü
2-) Çeşitli örnek ücret bordroları (kesinleşmiş)
3-) Çekin cirosundaki imza ile bordrodaki imzaların kontrolü
4-) Matematik işlemlerin kontrolü
5-) Tatil ücretleri, emeklilik ve kara ortaklık planları ile ilgili hesapların incelenmesi vb.
B-) Yapılarına Göre Denetim Programları
Yapılarına göre denetim programlarını da üç tür program olarak inceleyebiliriz.
1-) Standart genel amaçlı denetim programı
2-) Özel denetim programı
3-) Değiştirilebilir standart denetim programı
Örnek Denetim Programı
I-Genel Bilgiler
1-) İşletmenin adı
2-) Adresi
3-) denetlenen dönem
4-) Şubeler ile bağlı işletmelerin adı ve adresleri
5-) Denetim kapsamı
6-) Denetim başlangıç tarihi
7-) Denetim bitiş tarihi
8-) İşletmenin kuruluş tarihi
9-) Daha önceki denetim sayısı ve sonuç
10-) İşletmede yönetim şekli ve yöneticiler
11-) İşletmenin çalıştığı bankalar ve yetkili imzalar
12-) İşletme avukatları ve hukuk müşavirleri
II- Genel Prosedürler
1-) Defter-i kebir hatalarının kontrolü
2-) Düzeltme kayıtlarının kontrolü
3-) Önceki yıl hesaplarının karşılaştırılması
4-) Çalışma k'ağıtlarının incelenmesi
5-) Sözlşmenin incelenmesi
6-) İştiraklerin gözden geçirilmesi
7-) Yedeklerin gözden geçirilmesi
8-) Tutanakların incelenmesi
9-) İç kontrol sisteminin incelenmesi
10-) Yevmiye Kayıtlarının incelenmesi
11-) Mizanların incelenmesi
12-) Bilançonun incelenmesi
13-) İşletme yetkilerinin önerileri
III- Aktif Hesaplar
1-) Kasa incelemesinin yapılması
a) Menkul Kıymetler
b) Alacak Senetleri
c) Kasa Sayımı
d) Kasa fişlerinin kontrolü
e) Düzeltme kayıtlarının kontrolü
2-) Banka Hesaplarının İncelenmesi
3-) Alacak Senetleri Hesaplarının İncelenmesi
4-) Alıcılar Hesaplarının İncelenmesi
5-) Stokların İncelenmesi
6-) Demirbaş Hesaplarının İncelenmesi
7-) Amortismanların İncelenmesi
8-) Hisse Senedi ve Tahvillerin İncelenmesi
IV- Pasif Hesaplar
1-) Borçların (satıcılar) hesabının incelenmesi
2-) Borç Senetleri Hesabının İncelenmesi
3-) Tahviller (uzun vadeli borçlar) incelenmesi
4-) Hisse Senetleri (sermaye) İncelenmesi
5-) Yedeklerin İncelenmesi
ÖRNEK DENETİM PROGRAMI
DENETİM BAŞLAMA BİLGİLERİ
1) İşletmenin unvanı:
2) Adresi:
3) Denetleme dönemi:
4) Şubeleri var mı? Varsa;
a)
b)
5) İştirakleri var mı? Varsa;
a)
b)
6) Bağlı ortaklıkları var mı? Varsa;
a)
b)
7) İşletme Yöneticilerinin Adı, Soyadı, Ünvanı:
a)
b)
c)
d)
8) Denetleme sırasında direkt ilişkiye girebilecek kişiler:
a)
b)
c)
9) İşletmenin faaliyet konusu:
10) İşletmenin iş yaptığı bankalar ve hesap türleri:
a)
b)
c)
d)
11) İşletmenin Avukatları:
a)
b)
12) İşletmenin Yeminli, S.M.M.M. ve S.M. leri:
a)
b)
c)
13) Denetim Türü, Kapsamı:
14) Denetim Başlangıç Tarihi:
15) Denetim Bitiş Tarihi:
16) Denetimde Görevli Kişiler:
a)
b)
c)
17) Denetim Raporunun Teslim Edileceği Tarih:
18) Denetim Raporunun Teslim Edileceği Kişi:
DENETİM PROSEDÜRLERİ
BÖLÜM A
1) Yevmiye ve büyük defterlerin alınması,
2) Yevmiye defteri bilgilerinin fatura ve diğer muhasebe belgeleriyle karşılaştırılarak incelenmesi,
3) Defter-i kebir hesaplarının kontrolü,
4) Mizanın hazırlanması,
5) Mizanın geçmiş yıl mizanları ile karşılaştırılması.
NOT: Bu bölümdeki çalışmalar hazır bilgiler alınarak, kontrol edilerek de yapılabilir.
BÖLÜM B
1) Düzeltilmesi gereken kayıtların listelenmesi,
2) Düzeltme işlemi için işletme yönetiminin onayının alınması,
3) Onayı alınan düzeltme işlemlerinin yapılması,
4) Onaylanmayan düzeltme kayıtlarının belirlenerek not edilmesi.
BÖLÜM C
1) Denetim için çalışma kağıtlarının hazırlanması,
2) İşletme yetkililerine sorulacak soruların tespit edilmesi,
3)
BÖLÜM D
1) İşletme sözleşmelerinin incelenmesi,
2) Genel Kurul ve Yönetim Kurulu defter, tutanaklarının incelenmesi,
3) Tespit edilen hususların not edilmesi,
4)
BÖLÜM E
1) Diğer işletmelerle yapılan sözleşmelerin incelenmesi,
2) İncelenen sözleşmelerin fotokopilerinin alınması ve özetlerinin çıkarılması,
BÖLÜM F
1) İşletme yöneticileri, memurları ve ortakları ile ilgili işlemlerin incelenmesi,
2) İştirakler ve bağlı ortaklıklarla olan ilişkilerin incelenmesi,
3) Yedeklerin ve karların incelenmesi,
4) Daimi dosyanın güncelleştirilmesi.
BÖLÜM G
1) İç kontrol denetim formunun hazırlanması,
2) İç kontrol sisteminin incelenmesi, yeterli olup olmadığının araştırılması,
3) İç kontrol sistemi denetim çalışmalarının tespit edilerek raporlarının incelenmesi.
BÖLÜM H
1) Bilanço tarihinden sonraki işlemlerin gözden geçirilmesi,
2) Yevmiye defteri kayıtlarının toplamlarının incelenmesi,
3) Yevmiye defteri kayıtlarının örnekleme yöntemiyle kontrolünün yapılması,
4) Önemli değerleme problemleri varsa bunların incelenmesi,
5) Denetlenen işletmede yeri geldikçe yazılı beyan alınması,
6)
BÖLÜM I
1) Aktif hesapların incelenmesi,
2) Pasif hesapların incelenmesi,
3) Giderlerin incelenmesi.
KAMU DENETİMİ
KAMUDA DENETİM
Bir kurumun önceden belirlenmiş ( kanun, tüzük, yönetmelikler) ölçütler uyarınca gözlemlenmesi, sorgulanması ve elde edilen bulguların bu ölçütler kapsamında değerlendirme sürecine denir.
Genel kabul görmüş kamu denetim standartları kapsamında şunlar özetlenebilir:
- Kurumların işlemlerinin, kayıtlarının incelenmesi ve değerlendirilmesi,
- Kurumların mali tablolarının incelenmesi,
- İç denetim ve iç kontrol fonksiyonlarının denetimi,
- Denetlenen kurum yönetimince alınan kararların uygulanabilirliği ve uygulama denetimi,
- Denetim sonuçlarının raporlanmasıdır.
Tarihsel süreç içinde M.Ö. 3000 yıllarına kadar inilebilen kamu denetiminde esas
Gelişmeler demokrasi fikrinin gelişmesiyle hız kazanmıştır. Başlangıçta siyasal iktidarları denetlemek, yetkilerini sınırlandırmak amacıyla ortaya çıkan parlamento daha sonraları bu denetleme işinin bir uzmanlık dalı olduğu düşüncesine ulaşılmış bütçe yapma, kullanma ve denetlemenin bir mali olay olarak ayrı ele alınması gerektiğine ulaşılmıştır. Özellikle II.Dünya Savaşı sonrası kamu denetiminde büyük ve hızlı bir değişim gözlemlenmiştir.
Osmanlı İmparatorluğunda kamu denetiminin özellikle tanzimat sonrası hız kazandığı görülmektedir. Bu dönem devlet gelir ve giderleri incelenmeye başlanmış, devletin kurumsallaşması çalışmaları kapsamında Meclis-i Muhasebe, Divan-ı Muhasebat gibi kurumlar oluşturulmuştur. Muhasebat Genel Müdürlüğü, Sayıştay o dönemden günümüze değişerek gelen kurumlardır.
Kamu Denetiminde Sınıflandırma
Kamu denetimi çeşitli yönlerden sınıflandırılabilir. Bunlardan birisi denetimi yapan açısından sınıflandırmadır ve üç başlık altında toplanabilir.
- Yasama Denetimi
- Yönetsel Denetim
- Yargı Denetimi
Yasama Denetimi:
Devlet, yönetimi altında bulunan, kendi aralarında ,iletişimi ve etkileşimi olan kurumlara ilişkin tüm yasaların, uluslar arası antlaşmaların, her türlü yürütme alanını belirleyen meclis araştırmalarının, meclis soruşturmalarının gensoru vb. işlemlerin denetimini T.B.M.M tarafından gerçekleştirilir. Ayrıca Sayıştay vb kuruluşlarda yasama denetimi kapsamında görev yapan kuruluşlardır.
Yönetsel Denetim:
Yürütme organı tarafından oluşturulan yasa , tüzük ve yönetmelikler kapsamında devletin denetim faaliyetinde bulunan kuruluşlarının yapmış olduğu denetimlerdir. Bu denetimleri yapan kurumlar teftiş veya denetim kurulları şeklindeki adlarla kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Yüksek Denetleme Kurulu vb. faaliyette bulunurlar.
Yargı Denetimi:
Yargı denetimine şu isimler altında toplayabiliriz:
- Anayasa Mahkemesi
- Adli Yargı Organları
- İdari Yargı Organları
- Askeri Mahkemeler
- Sayıştay
Denetim Kurumları ve Bağlı Oldukları Yasalar
Vergi Kanunları Açısından Denetim Kurumları
Vergi kanunları açısından denetim ifadesi akla ilk olarak vergi incelemesini getirir. Vergi incelemesinin amacını da VUK’nun 134. md. “ ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak” olarak ifade eder. Bu amaçla VUK’ nun 137. md . vergi incelemesine tabi olan kişiler için “ bu kanun ve diğer kanunlara göre defter ve hesap tutmak, evrak , vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan gerçek ve tüzel kişiler vergi incelemesine tabidir” ifadesini kullanmaktadır.
Vergi incelemesi ifadesi söz konusu olunca bunu yapmaya yetkili olan kurum ve kişiler VUK’nun 135. md. sayılmışlardır.
Vergi incelemesi Türkiye genelinde denetim yapma yetkisine sahip olanlar ve bölgesel vergi denetimi yapma yetkisine sahip olan birimler olarak iki başlık altında incelenebilir.
Türkiye genelinde denetim yetkisine sahip olanlar; hesap uzmanları kurulu, maliye müfettişleri ve muavinleri, gelirler kontrolörleri ve stajyerleri olarak gösterilebilir.
Bölgesel ( yerel ) denetim yetkisine sahip olanlar; defterdarlar, vergi denetmenleri, vergi denetmen yardımcısı ve vergi dairesi müdürleri gösterilebilir.
İhracat işlemleri kapsamında KDV ile ilgili olarak yeminli mali müşavirlere inceleme yetkisi verilmiş olup ayrıca VUK’nun 74 ve75. mad. göre takdir komisyonlarına da inceleme yetkisi tanınmıştır.
T.T.K Açısından Denetim Kurumları
T.T.K özellikle şirketler konusunda hükümler içermektedir. Anonim ve Limited şirketlerde belirli sayılardan oluşan denetleme kurulları açıklanmıştır. Denetçilerin özellikleri ve görevleri hakkında bilgiler verilmektedir.
Bankalar Kanunu Yönünden Denetim Kurumları
Bankalar Kanunu 25. mad. en az iki kişiden oluşan banka denetçileri bankacılıkta zorunlu bir organ olarak belirlemiştir. Denetçi sayısının üst sınırı ise TTK’nınca beş kişi olarak sınırlandırılmıştır.
Bankalar Kanununun 27. mad. göre bankaların denetim işlemlerinin düzenli olmasını sağlamak üzere yeteri kadar müfettişin bankalar tarafından çalıştırılması zorunludur.
Bankalar Kanununun 54. mad göre banka bilançoları kar- zarar cetvelleri banka denetçileri tarafından imzalanarak ilgili yerlere sunulur.
1999 yılında Türkiye de faaliyette bulunan tüm bankaların koordinasyonunu sağlamak, denetimini yapmak üzere bankacılık üst denetleme kurulu kurulmuştur.
SPK Açısından Denetim
Sermaye Piyasası Kanunun 45. mad SPK kapsamına giren ortaklık , kişi, kurum ve kuruluşların denetlenmesini, gerektiğinde bilgi ve belge istenmesini, gerekli tutanakların incelenmesini bu işlemlerin ve hesapların kanunlara işletme amaç ve ilkelerine uygunluğunu denetlemeye SPK uzmanları ve Bağımsız denetçiler yetkilidir şeklinde açıklanmaktadır.
SPK mevzuatı açısından denetlemeler,
- Kurul denetçilerince yapılan denetlemeler,
- Bağımsız dış denetim kurumlarınca yapılan denetlemeler
olarak iki şekilde incelenebilir.
3568 Sayılı Kanun Açısından Denetim Kurumları
13 Haziran 1989 Tarih ve 20194 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavir kanunu gereğince;
- Genel kabul görmüş muhasebe prensipleri ve ilgili mevzuat hükümleri gereğince işletmelerin defterlerini tutmak, bilanço, kar-zarar tablosunu ve beyannameleri ile değer belgeleri düzenlemek vb. işleri yapmak.
- Muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek, işletmecilik, muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu konularda müşavirlik yapmak
- Yukarıda açıklanan konulardaki belgelere dayanarak inceleme, tahlil, denetim yapmak, mali tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor vb.lerini düzenlemek, tahkim, bilirkişilik vb. işler yapmaktır.
Türk Kamu Denetim Kurumları
Türkiye de kamu denetimi çok geniş bir alanda ve çok farklı yönlerde işlemektedir. Dolayısıyla da denetim kurumlarının çeşit ve sayıları artmaktadır.
Kamu denetim kurumlarını amaçlarına, kapsamlarına ve denetim yapan birimlere göre sınıflamaya tabi tutabiliriz.
Denetim yapan kamu kurumlarını en üstten sıralamak gerekirse;
- Devlet Denetleme Kurulu
- Sayıştay
- Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu olarak ifade edilebilir.
Kamu ve özel işletmelerin denetimini yapan kurum ve kuruluşları da şöyle sıralayabiliriz .
- Sermaye şirketlerinde denetim yapan Ticaret Bakanlığı Teftiş Kururlu
- Sigorta şirketlerinde denetim yapan Ticaret Bakanlığı Sigorta Murakabe Kurulu
- Kooperatiflerin denetimini yapan Ticaret Bakanlığı Kooperatifler Teftiş Kurulu
- Muhasebe işlemlerinin vergi mevzuatına uygunluğunun denetimini yapan Maliye Bakanlığı Teftiş Kurulu, Hesap Uzmanları Kurulu, Gelirler Kontrolörleri ve Vergi Denetmenleri
- Bankaların denetimin yapan Hazine Müsteşarlığı Bankalar Yeminli Murakıplar Kurulu
- Bankacılık üst denetleme kurulu
- İşletmelerin sosyal sigorta işlemlerinin ve bildirimlerinin doğruluğunu inceleyen SSK Teftiş Kurulu Kamu denetiminin yanında 1987 yılından sonra bağımsız denetçilerden de yararlanılmaya başlanılmıştır. Türkiye de bağımsız dış denetçi faaliyetleri;
- SPK çerçevesinde bağımsız dış denetim,
- 3568 sayılı kanun çerçevesinde bağımsız dış denetim,
- Bankalarla ilgili mevzuat çerçevesinde bağımsız dış denetim olmak üzere 3 alanda toplayabiliriz.
